دکتر ماندانا شعبان

وابستگی - قسمت اول

وابستگی حالتی است که شخص بی حضور فردی قادر به ادامه زندگی نیست، شخص به تنهایی نمی تواند تصمیم بگیرد، نمی تواند اقدام کند، شخص نسبت به جدایی از فرد احساس تاسف شدید دارد، گریه می کند و گاه خودکشی میکند، شخص قادر به ایستادن روی پای خود نیست. گاه برای راه رفتن نیز دست فرد را باید بگیرد و راه برود، گاه برای انجام هر کاری نیازمند اجازه فرد است. بعضی افراد که وابستگی شدید دارند وقتی سر میز غذا دست به سوی یکی از مواد خوراکی روی میز می برند، به همسرشان نگاه می کنند و با نگاه از او می پرسند که اجازه هست یا نه؟ اگر او اشاره کند که خیر اجازه نیست. فوری غذا را سر جای خود می گذارد.

انسان ها تنها موجوداتی هستند که در زمان تولد قادر به انجام هیچ فعالیتی نیستند. کودک انسانی موجودی کم توان است که برای زنده ماندن نیاز تمام و کمالی به مراقبت تمام والدین خود دارد. این موضوع سرنوشت گریز ناپذیر نوع بشر را می سازد که یکی از برجسته ترین سرفصل های این سرنوشت " احساس حقارت و کاستی" است. از این رو و در راستای کاستن از این احساس به عقیده اربکسون: هیچ نوزادی نباید برای شیر خوردن گریه کند. یعنی در فاصله تولد تا یک سالگی مادر موظف به خدمات رسانی هوش مندانه، بی قید وشرط و سریع است. مادر باید زمان شیر خواستن نوزاد را بداند و از نگاه او بفهمد.

فاصله تولد تا ده ماهگی را به سه دوره تقسیم می کنند. یک ماهه اول را دوره خیال  و در خود ماندگی می نامند در این دوره نوزاد بیشتر سر به درون خود می برد. از یک ماهگی تا پنج ماهگی دوره همزیستی است کودک حس می کند با مادر یکی است. در این دوره بچه ها بیشتر می خوابند. چون روزهای سختی را پشت سر می گذارند چیزهایی را  می فهمند اما هیچ توانی برای پاسخ ندارند. از این رو در این پنج ماه باید کودک را برای خوابیدن آسوده گذاشت. اما مادر باید در زندگی کودک چنان دقیق باشد که 5 دقیقه قبل از بیدار شدن در کنار نوزاد حاضر باشد . بچه های کوچولو وقتی بیدار می شوند اگر کسی کنارشان نباشد بسیار غصه می خورند و در آینده احاس تنهایی خواهند کرد. از این رو باید موقع بیدار شدن کسی را ببینند. پس از بیدار شدن بی فاصله باید کودک را بغل کرد و به او شیر داد. چون بچه ها بر حسب حجم معده از خواب بیدار می شوند.

از پنج ماهگی تا ده ماهگی دوره تمایز نامیده می شود که بسیار مهم تر از دوره قبلی است. کودک حدود پنج ماهگی ناگهان می فهمد که دستهای من تا این جاست یعنی دستهای خود را لمس می کند و می فهمد که انتهای این انگشتان ریز، انتهای دست اوست، این لمس کودک بازی نیست، آزمایش است. در این دوره کودک خود را به عنوان موجودی جدا، که اعضای ویژه ای متعلق به خود، و جدا از دیگران دارد، کشف می کند. در دوره اسهمزیستی کودک در می یابد که از مادر جداست و تفکر دوره قبل، خیالی بیش نبوده  است. به این دلیل و از سر غصه کودک گریه های معنی داری  سر می دهد. در این دوره مادر باید به طور تمام وقت با کودک خود باشد. در شمال ایران مرسوم است که مادر، کودک را به پشت خود می بندد. این روش صحیحی برای جلوگیری از احساس تنهایی و کمک به شادمانی کودک است. در این دوره نوزاد باید مانند بچه کیسه داران همراه مادر خود باشد. در دوره سوم، کودک بی شک باید کنار مادر بخوابد. یعنی زمانی که بچه مادر را می خواهد باید کنار او باشد وگرنه  کودک احساس جدایی را تجربه می کند و در آینده  نامزد ابتلا به بیماری افسردگی می گردد. در این زمینه روی بچه میمون ها تجربه ای به عمل آمده است. این بچه میمون ها را از مادران خود به طور کامل جدا کردند و شیر کافی به آنها دادند و مراقبت کاملی به عمل آوردند. بچه میمون ها پس از 6 ماه دچار افسردگی شدند و بعد از 7 ماه مردند. به این مرگ مارسموس گفته می شود. یعنی مرگ در اثر زجر کشیدن، جدایی های متناوب در روان کودک افسردگی ایجاد می کند. گاهی کودکان در حال گریه و شیون هستند اما همین که مادران خود را می بینند با چشم های اشک آلود شروع به خنده می کنند. در چنین وضعی با آن استعداد اولیه که کودک هیچ توانی ندارد و برای بقا نیازمند ماست و با این خدمات رسانی آنی و بی قید و شرط بچه ها به ما به طور کامل وابسته بلکه آویزان می شوند . از این روی وابستگی در دوران تولد تا یک سالگی کاملا طبیعی است. اما شیوه تربیت باید چنان اتخاذ گردد که وابستگی در همین یک سال باقی مانده، از طرف کودک به فراموشی سپرده  شود. پیش از بیان راه حل عملی نکته ای را یاد آور می شوم که نظر به تاثیر مهم این دوره در جریان پا گرفتن احساس حقارت، نظر گروهی از دانشمندان این است که باید دوره بارداری را به دو سال افزایش داد، که وقتی کودک به دنیا می آید، خود قادر به تقاضای نیازهای خویش باشد و در این مدت حواس او چنان تکمیل شود که بتواند به کسب معرفت اندکی تائل گردد و شاید بر این اساس در آینده مدت بارداری را افزایش دهند! راه حل عملی شروع به کاستن از این وابستگی، در دوره پس از یک سالگی آن است که خدمات رسانی آنی را قطع می کنیم و خدمات خود را با تاخیر به انجام می رسانیم. روزهای اول این تاخیر بر حسب دقیقه است و به تدریج تاخیر را به روز و هفته می کشانیم تا به جایی که چه زودتر برخی امور کودک را به وی می سپاریم.

ادامه مقاله ویژگی های فرد وابسته - قسمت دوم