دکتر ماندانا شعبان

اختلال اضطراب فراگیر

شخص مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر همواره در رابطه با موضوعات جزئی شدیدا مضطرب میشود. بسیاری از آدمیان گهگاه نگران میشوند. اما بیماران مبتلا به GAD نگرانیهای مزمن دارند. آنها ساعتها راجع به گستره وسیعی از موضوعات احساس نگرانی می کنند و این دلشوره ها را اموری مهارناپذیر می دانند. وبژگی دیگر  GAD عبارت است از مشکل در تمرکز، خستگی زودرس، بیقراری، تحریک پذیری، و تنش عضلانی شدید. با اینکه بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر معمولا به دنبال درمان روانی نمی روند شیوع آن در طول زندگی بسیار بالاست، این اختلال حدود 5 درصد از کل جمعیت را شامل می شود. این اختلال معمولا از اواسط دوران نوجوانی آغاز می شود و در زنان دو برابر مردان است. به نظر می رسد که رویدادهای تنش زای زندگی در ایجاد آن نقش دارند.

سبب شناسی اختلال اضطراب فراگیر

نظریه روانکاوی منبع اضطراب فراگیر را تعارض ناهشیار "من" با تکانه های نهاد می داند. این تکانه ها که معمولا ماهیت جنسی یا پرخاشگرانه دارند، می کوشند ابراز شوند، اما "من" به خاطر ترس ناهشیار از تنبیه به آنها اجازه بروز نمی دهد. از آنجا که منبع اضطراب ناهشیار است، شخص بدون آن که دلیلش را بداند، احساس بیم و پریشانی می کند . منبع واقعی اضطراب یعنی، تمایل مربوط به تکانه های نهاد که قبلا سرکوب شده اند و در حال حاضر می خواهند متجلی شوند همیشه وجود دارد. از یک لحاظ، راهی برای اجتناب از اضطراب وجود ندارد. اگر شخص از نهاد خود بگریزد، دیگر زنده نخواهد ماند. بنابراین، تقریبا همیشه احساس اضطراب می کند. شخصی را که دچار فوبی است میتوان خوش اقبالتر دانست چرا که طبق نظریه های روانکاوی، اضطراب آنها با شی یا موقعیتی بخصوص که بتوان از آنها اجتناب کرد جایگزین می گردد. در شخص مبتلا به اضطراب فراگیر چنین  دفاعی شکل نگرفته است و به همین خاطر همواره اضطراب دارد

مفهوم اصلی در نظریه شناختی رفتاری مربوط به GAD  آن است که اختلال مزبور در نتیجه فرآیندهای شناختی تحریف شده یا مخدوش به وجود می آید. افراد مبتلا به اختلال اضراب فراگیر غالبا رویدادهای عادی نظیر عبور از خیابان را بد دریافت می کنند و آنها را تهدیدآمیز می بینند. شناخت این افراد متوجه فجایع مورد انتظار در آینده است . بیماران مبتلا به GAD به سهولت متوجه محرکهای تهدید کننده می شوند. وانگهی، بیماران مبتلا به GAD بیش از سایرین محرکهای مبهم را تهدید آمیز تفسیر می کنند و به نظرشان وقایع ناخوشایند به احتمال فراوانتری برایشان اتفاق می افتد. حساسیت بالای بیماران GAD نسبت به محرکهای تهدید آمیز حتی در مواقعی که محرک مزبور را نمی توان به صورت  هشیار ادراک کردباز هم مشاهده می شود.  نظریه پردازان یادگیری برای یافتن علت اضطراب فراگیر به محیط رجوع می کنند مثلا بیشتر ساعت بیداری شخص  مضطرب به ترس از روابط اجتماعی  می گذرد. اگر چنین فردی مقدار زیادی از وقت خود را با مردم می گذراند بهتر آن است که اضطراب  را در ارتباط با این شرایط مورد توجه قرار داد تا عوامل درونی دیگر. این الگوی رفتاری مثل دیدگاههای یادگیری در مورد فوبیهاست. در اینجا تصور می رود که اضطراب با محرکهای خارجی به روش کلاسیک شرطی شده است هرچند دامنه محرکهای شرطی به میزان قابل توجهی وسیع تر است.  اضطراب نتیجه مواجهه شدن افراد با محرکی دردناک است که نسبت به آن مهاری ندارند. ویژگی اصلی تمامی نظریه های شناختی در مورد اضطراب این است که فرد تصور می کند مهار خود را از دست داده است بنابراین در الگوی رفتاری- شناختی به کنترل مهار و درماندگی توجه می شود.

رویدادهای قابل پیش بینی اضطراب کمتری نسبت به رویدادهای غیر قابل پیش بینی ایجاد می کنند و همینطور فرآیندهای شناختی متعدد دیگری نیز معمولا در مبتلایان به اختلال اضطراب فراگیر مشاهده می شود.این بیماران اغلب رویدادهای  خوب و خوش بینانه مثل رد شدن از خیابان را تهدید آمیز تلقی می کنند و شناخت آنها متوجه وقوع فجایع در آینده است. توجه این بیماران به راحتی به سوی محرکهای جلب می شود که حاکی از آسیب جسمی یا نامرادیهای اجتماعی احتمالی چون انتقاد، طرد یا شرم است.

بورکووک و همکارانش اخیرا دیدگاه شناختی دیگری را ارایه کرده است توجه اصلی آنها متوجه نشانه اصلی اختلال اضطراب فراگیر یعنی نگرانی است.. کلید اصلی درک این موضع پی بردن به این نکته است که نگرانی ، برانگیختگی هیجانی چندانی ایجاد نمی کند مثلا نگرانی تغییرات فیزیولوژیکی را که معمولا توام با هیجانات است ایجاد نمی کند و در واقع پردازش محرک هیجانی را متوقف می سازد. پس افراد مبتلا به GAD به کمک نگرانی از تصورات آزاردهنده اجتناب می ورزند و در نتیجه، اضطراب ناشی از این تصورات آزاردهنده خاموش نمی شود. اما تصورات اضطراب انگیزی که بیماران دارای GAD از آن اجتناب می کنند چیست؟ یک احتمال که از داده ها به دست آمده این است که افراد مبتلا به GAD آسیبهای بیشتری مانند مرگ، صدمات و جراحات یا بیماری را در گذشته خود گزارش می کنند و با این حال این آسیبها همان موضوعات نگران کننده ای نیستند که در حال حاضر آنها را ناراحت می کنند. شاید این نگرانی است که حواس آنها از تصورات ناراحت کننده آسیبهای گذشته، به جای دیگری معطوف شود

درمان اختلال اضطراب فراگیر

از آنجایی که روانکاوها ریشه اختلال اضطراب فراگیر را در تعارضات واپس رانده می دانندبه بیمار کمک می کنند تا با منابع واقعی این تعارض مواجه شوند . در یک بررسی کنترل نشده از نوعی مداخله روانپویشی استفاده شد که در آن بر تعارضات بین فردی متعلق به زندگی قبلی و فعلی بیمار تاکید می گردید و بیمار تشویق می شد تا روشهای انطباقی تری برای برخورد با دیگران به صورت اینجا و اکنون اتخاذ کند. این روش مداخله مشابه همان چیزی است که رفتاردرمانگرهای شناختی به آن مسئله گشایی اجتماعی می گویند.

متخصصان بالینی رفتارگرا به شیوه های مختلفی با اضطراب فراگیر روبرو می شوند. اگر بیماران بتوانند اضطراب را یک مجموعه پاسخ  در برابر موقعیتهای معین تعبیر و تفسیر کنند می توان این اضطراب شناور را به صورت یک یا چند ترس یا اضطراب نشانه ای تلقی کرد و لذا درمان آن آسان تر خواهد بود .

یادگیری آرمیدگی در مواقع شروع احساس تنش مانع از غیر قابل کنتر شدن اضطراب شود. به بیماران آموزش داده می شود تا تنشهای سطح پایین را به کمک آرمیدگی رفع کنند و به جای تولید پاسخ هشدار دهنده با آرمیدگی پاسخ دهند. به تازگی این راهبرد در التیام اضطراب فراگیر بسیار موثر یافته شده است

اگر اضطراب نافذ و فراگیر به خاطر احساس درماندگی باشد رفتاردرمانگر شناختی به مراجع کمک می کند . از آنجا که نگرانی مزمن، هسته اصلی اختلالات اضطراب فراگیر را تشکیل می دهد کاربرد روشهای شناختی برای درمان آن دور از انتظار نیست. روی هم رفته احساس نگرانی و تشویش یک رخداد  شناختی است- نشخوار فکری راجع به پیامدهای ترسناک. در رویکرد برکووک مواجهه تدریجی با موقعیتهای نگران کننده صورت می گیرد و در همان حال بیمار سعی میکند مهارتهای آرمیدگی و تحلیل منطقی امور را تواما اجرا کند.  عده ای برعکس طرفدار روش مواجهه گسترده و اغراق آمیز با منبع اضطراب برانگیز هستند